Czy Kościół Katolicki ma coś do powiedzenia na temat sytuacji w Ziemi Świętej – w Izraelu i Palestynie? Czy Kościół zajmuje stanowisko w odniesieniu do sytuacji politycznej, społecznej oraz – co w przypadku Ziemi Świętej szczególnie istotne – teologicznego spojrzenia na współczesny konflikt izraelsko-palestyński?
Odpowiedź na powyższe pytania brzmi tak. Niniejszy tekst ma na celu szerzenie świadomości na temat stanowiska Kościoła wyrażonego w jego dokumentach. Jest również zbiorem tych źródeł. Prezentując ten zbiór mamy na celu szerzenie świadomości wśród katolików w Polsce na temat stanowiska Kościoła wobec trwającego konfliktu izraelsko-palestyńskiego.
Nostra Aetate [kwestia judaizmu]
Deklaracja Soboru Watykańskiego II o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich.
- Uznanie wspólnego dziedzictwa judaizmu i chrześcijaństwa i żydowskich korzeni chrześcijaństwa
- Pokreślenie, iż Bóg nie odrzucił Żydów i nie należy takiej tezy rozpowszechniać
- Zachęta do tworzenia braterskiej więzi
- Potępienie aktów antysemityzmu
- Brak jakiegokolwiek odniesienia do współczesnego państwa Izrael – dokument w całości dotyczy Żydów jako wyznawców judaizmu
Uwagi na temat właściwego prezentowania Żydów i judaizmu w głoszeniu Słowa Bożego i katechezie Kościoła katolickiego [kwestia państwa Izrael]
W dokumencie znajduje się wiele wyjaśnień, w tym poruszanych również w innych dokumentach. Bardzo ważna jest jednak wzmianka o współczesnym państwie Izrael:
„Judaizm i chrześcijaństwo w historii
1. Historia Izraela nie zakończyła się w 70 r. n.e. Trwała ona nadal, zwłaszcza w licznej diasporze, która pozwoliła Izraelowi nieść całemu światu świadectwo – często heroiczne – wierności jedynemu Bogu i „wywyższać Go wobec wszystkich żyjących” (Tob 13,4), zachowując pamięć o ziemi przodków w sercach ich nadziei (seder paschalny).
Chrześcijanie są zaproszeni do zrozumienia tego religijnego przywiązania, które ma swoje korzenie w tradycji biblijnej, jednak bez dokonywania własnej, szczególnej religijnej interpretacji tego związku (por. Deklaracja Konferencji Biskupów Katolickich USA, 20 listopada 1975 r.).
Istnienie państwa Izrael i jego opcje polityczne powinny być postrzegane nie w perspektywie religijnej, ale w odniesieniu do powszechnych zasad prawa międzynarodowego.
Trwanie [narodu] Izraela (podczas gdy tak wiele starożytnych ludów zniknęło bez śladu) jest faktem historycznym i znakiem, który należy interpretować zgodnie z Bożym zamysłem. W każdym przypadku należy pozbywać się zakorzenionej idei „ludu ukaranego”, będącej często argumentem dla chrześcijańskiej apologetyki. Pozostaje on [naród Izraela] ludem wybranym, „czystą oliwką, na której zaszczepione zostały gałązki dzikiej oliwki, którą są poganie” (Jan Paweł II, 6 marca 1982 r., nawiązując do Rz 11,17–24). Musimy pamiętać, jak bardzo negatywny był bilans relacji między Żydami i chrześcijanami na przestrzeni dwóch tysięcy lat. Musimy przypomnieć sobie, jak trwałości Izraela towarzyszy ciągła duchowa płodność, w okresie rabinicznym, w średniowieczu i w czasach nowożytnych, biorąca swój początek z dziedzictwa, które od dawna dzielimy, do tego stopnia, że „wiara i życie religijne narodu żydowskiego, tak jak są wyznawane i praktykowane do dziś, mogą nam bardzo pomóc w lepszym zrozumieniu niektórych aspektów życia Kościoła” (Jan Paweł II, 6 marca 1982 r.). Z drugiej strony katecheza powinna pomagać w zrozumieniu znaczenia eksterminacji Żydów w latach 1939–1945 i jej konsekwencji.”
„Bo dary łaski i wezwanie Boże są nieodwołalne” (Rz 11, 29) [kwestia judaizmu i państwa Izrael]
Refleksje o kwestiach teologicznych odnoszących się do relacji katolicko- żydowskich z okazji 50. rocznicy „Nostra aetate” (art. 4)
- Krótka historia wpływu „Nostra aetate” (artykuł 4) na minione 50. lat
- Szczególny status teologiczny dialogu żydowsko-katolickiego
- Objawienie w historii jako „Słowo Boże” w judaizmie i chrześcijaństwie
- Relacja między Starym a Nowym Testamentem oraz Starym i Nowym Przymierzem
- Powszechność zbawienia w Jezusie Chrystusie i nieodwołane przymierze Boga z Izraelem
- Zadanie ewangelizacyjne Kościoła w odniesieniu do judaizmu 7.Cele dialogu z judaizmem
Uwaga: Dokument ten powołuje się na wspomniany wyżej „Uwagi na temat właściwego prezentowania Żydów i judaizmu w głoszeniu Słowa Bożego i katechezie Kościoła katolickiego”, z którego dokonuje nieprecyzyjnego cytatu:
[…] W odniesieniu do „ziemi przodków” dokument podkreśla: „Chrześcijan zachęca się, by rozumieli tę więź religijną, która swymi korzeniami sięga tradycji biblijnej, choć nie powinni podejmować szczególnej interpretacji religijnej takiego związku…Co do istnienia państwa Izrael i jego wyborów politycznych, trzeba je widzieć w perspektywie, która nie jest sama w sobie religijna, lecz odwołuje się do ogólnych zasada prawa międzynarodowego”. Trwanie Izraela należy jednakże postrzegać jako „fakt historyczny i znak, który należy interpretować w ramach planu Bożego” (VI, 1). […]
Bazując na tym cytacie dowiadujemy się, że istnienia państwa Izrael nie należy rozpatrywać w perspektywie teologicznej, ale w perspektywie prawa międzynarodowego. Zdanie później – „Trwanie Izraela należy jednakże […]” w dokumencie źródłowym odnosi się jednak do trwania narodu Izraela (wskazuje na to fragment, który nie był zacytowany: „podczas gdy tak wiele starożytnych ludów zniknęło bez śladu”), a nie, co sugerowałby tak nieprecyzyjnie skonstruowany cytat, do trwania państwa Izrael.
Innymi słowy – nie należy pojęć „Izrael” jako naród oraz „Izrael” jako współczesne administracja państwowa traktować jako synonimy. Czytając dokumenty Kościoła, w większości przypadków, gdy mowa o państwie, jest to zaznaczone wyraźnie („państwo Izrael”) lub ewentualnie domyślnie w przypadkach oczywistych („Papież pojechał do Izraela”). W pozostałych przypadkach te dokumenty traktują o narodzie, a nie o administracji państwowej.
Orędzie papieskie na XXXV Światowy Dzień Pokoju [kwestia budowania pokoju i sprawiedliwości]
„Nie ma pokoju bez sprawiedliwości, nie ma sprawiedliwości bez przebaczenia” – to tytuł orędzia Jana Pawła II na XXXV Światowy Dzień Pokoju 1 stycznia 2002 r.
Polecamy dokument w całości. W piękny sposób wyjaśnia, że to sprawiedliwość jest warunkiem trwałego pokoju, a w przypadku wieloletnich konfliktów – sprawiedliwość oraz przebaczenie. Ponadto podkreśla, iż walka z terroryzmem opiera się na zwalczaniu źródeł niesprawiedliwości, a odpowiedzialność za zbrodnie winna być osobista, a nie zbiorowa.
Stolica Apostolska i Ziemia Święta [perspektywa polityczna]
To dokument, który jednoznacznie stwierdza, jakie jest stanowisko Kościoła na temat konfliktu izraelsko-palestyńskiego z perspektywy politycznej.
W odniesieniu do budowania pokoju i negocjacji
[…] Stolica Apostolska często przypominała, że pokój wynikający z porozumień musi być pokojem sprawiedliwym, nie tylko jako imperatyw moralny, ale także jako warunek stabilności i ciągłości. Pokój, który nie jest postrzegany przez zainteresowane społeczności jako sprawiedliwy i równy, nie może utrzymać się w dłuższej perspektywie i spowodowałby narastające urazy, które nie zawsze mogą pozostać niewypowiedziane. Aby pokój był sprawiedliwy, konieczne jest przede wszystkim, aby droga do pokoju była sprawiedliwa, aby negocjacje były prowadzone z poszanowaniem równej godności stron i ich odpowiednich żądań wolności i bezpieczeństwa. Aby pokój był trwały, musi być prawdziwie „globalny”, „wszechstronny”, bez wykluczania jakichkolwiek głównych grup społecznych i politycznych z tego pokoju i płynących z niego korzyści.
W odniesieniu do konfliktu
[…] Interwencje papieży i ich najbliższych współpracowników można podsumować w następujący sposób: każdy naród ma prawo do godności, sprawiedliwości, pokoju, samostanowienia i bezpieczeństwa. Ale oczywiście nie możemy zagwarantować sobie tych praw, depcząc prawa innych.
Dlatego papieże, podobnie jak społeczność międzynarodowa, nigdy nie zaakceptowali aneksji terytoriów siłą i zawsze wzywali do spotkań, dialogu i negocjacji. Dlatego też Jan Paweł II wspierał proces pokojowy zapoczątkowany Konferencją Madrycką (dwa listy do prezydentów Clintona i Gorbaczowa są tego wymownym świadectwem).
Konferencja Madrycka i jej rozmach umożliwiły Stolicy Apostolskiej zawarcie w grudniu 1993 r. Porozumienia Podstawowego z Państwem Izrael (po którym nastąpiło nawiązanie stosunków dyplomatycznych), a na początku ubiegłego roku Porozumienia Podstawowego z Organizacją Wyzwolenia Palestyny.
Oczywiste jest, że porozumienia te, jak można wywnioskować z ich lektury, w żaden sposób nie zmieniły przekonań Stolicy Apostolskiej – pokojowego rozwiązania konfliktów, odrzucenia okupacji siłą części miasta Jerozolimy, żądania specjalnego, gwarantowanego międzynarodowo statusu dla najświętszych części Świętego Miasta.
W odniesieniu do Jerozolimy
[…] Stanowisko to ma również zasięg uniwersalny, biorąc pod uwagę, że trzy religie monoteistyczne, które mają swoje historyczne korzenie na Bliskim Wschodzie, mają wyznawców rozproszonych po całym świecie i osadzonych we wszystkich społeczeństwach. Dlatego Ziemia Święta, jak papieże lubią nazywać Bliski Wschód, powinna być niejako laboratorium dialogu międzyreligijnego, a Jerozolima, Święte Miasto par excellence, jego symbolem. Wyjaśnia to wytrwałość i intensywność, z jaką od 1947 r. papieże bronią świętego i wyjątkowego charakteru tego miasta.
Chciałbym skorzystać z tej okazji, aby przypomnieć stanowisko Stolicy Apostolskiej w sprawie Świętego Miasta.
Stolica Apostolska zawsze akceptowała to, co zostało określone w Rezolucji 181 z 29 listopada 1947 r., a mianowicie, że Jerozolima powinna podlegać specjalnemu reżimowi pod egidą społeczności międzynarodowej. Termin „corpus separatum” był wówczas używany w odniesieniu do znacznie szerszego zakresu Jerozolimy, o której dziś dyskutujemy. Rezolucja ta nadal obowiązuje.
Od tego czasu liczne rezolucje przyjęły tę zasadę, a Stolica Apostolska, zwłaszcza po aneksji siłą przez Izrael „wschodniej” strefy miasta, apelowała o przyjęcie „specjalnego statusu gwarantowanego na arenie międzynarodowej” w celu ochrony wyjątkowego charakteru najświętszych części miasta, drogich trzem religiom monoteistycznym.
Czyniąc to, Stolica Apostolska zawsze starannie rozróżniała dwa aspekty:
a) aspekt terytorialny, który będzie musiał być przedmiotem dwustronnych negocjacji między Izraelczykami i Palestyńczykami, na podstawie rezolucji i konferencji międzynarodowych (Madryt, Oslo);
b) aspekt wielostronny, wynikający z religijnego i kulturowego wymiaru miasta, przy czym sanktuaria są z pewnością rzeczywistością sakralną, ale wpisaną w kontekst historyczny i kulturowy: mam na myśli społeczności ludzkie, które je otaczają, z ich językami, tradycjami, szkołami, szpitalami, sklepami itp. Stolica Apostolska jest zdania, że ten wielostronny aspekt powinien być przedmiotem dwustronnych negocjacji między Izraelczykami i Palestyńczykami, na podstawie rezolucji i konferencji międzynarodowych (Madryt, Oslo).
Stolica Apostolska jest zdania, że taki status jest jedynym słusznym sposobem uniknięcia sytuacji, w której w przyszłości, pod presją wydarzeń lub zmian politycznych, jedna ze stron mogłaby rościć sobie wyłączną kontrolę nad sanktuariami i otaczającą je rzeczywistością.
Dokument konferencji Kairos [kwestia narodu palestyńskiego, polityki państwa Izrael
Konferencja duchownych różnych obrządków Ziemi Świętej [w tym duchownych kościoła Katolickiego, sygnowany przez Łacińskiego Patriarchę Jerozolimy]. Dokument konferencji:
- porusza szereg palących kwestii powodujących cierpienie Palestyńczyków, godzących w ich godność oraz kreujących nierówności społeczne.
- porusza kwestię interpretacji zapisów Starego Testamentu w odniesieniu do dzisiejszej sytuacji
- wyraża nadzieję względem głosów płynących z różnych stron, jakoby konflikt był nierozwiązywalny
- stwierdza, iż przykazanie miłosierdzia nie oznacza tolerowania postępującej okupacji i ograniczania praw części mieszkańców rezydujących na terenie Ziemi Świętej
- nawołuje zarówno muzułmanów jak i Żydów do nastawienia się na wspólną koegzystencję, bez uprzywilejowania żadnej ze stron
- nawołuje chrześcijan na całym świecie do uznania równości Palestyńczyków jako pełnoprawnych mieszkańców Ziemi Świętej oraz uznania ich prawa do samostanowienia
- nawołuje do zaprzestania zjawiska tolerowania nierówności społecznych przez społeczność międzynarodową, jakich doświadczają na co dzień Palestyńczycy
Skrót tego dokumentu został udostępniony na naszym blogu. Znajdziesz go tutaj
Wspólnota hebrajskojęzycznych katolików w Izraelu
Bardzo ciekawy głos o. Davida Neuhausa SJ, Żyda, Izraelczyka nawróconego na katolicyzm, jezuity.
Kościół nie myśli już o Żydach w kategoriach narodu niewiernego i odrzuconego przez Boga, uznaje, że Bóg pozostaje wierny swym darom i wybraniu, jednakże nie zgadza się na utożsamianie narodu wybranego ze współczesnym narodem izraelskim
„Nie będąc uwarunkowany przez czynniki polityczne, Kościół może otwierać nowe horyzonty, pokazać, że jutro może być inne niż dzisiaj, a wczorajsze błędy nie muszą warunkować jutra. Od 100 lat wskazuje on ponadto, że konflikt w Ziemi Świętej musi zostać rozwiązany u podstaw, poprzez zapewnienie Palestyńczykom jasnych perspektyw na przyszłość. O. Neuhaus dodaje, że gdyby rozwiązanie dwupaństwowe okazało się niemożliwe, celem musi być stworzenie jednolitego, świeckiego i demokratycznego państwa, w którym Izraelczycy i Palestyńczycy cieszyliby się całkowitą równością obywatelską.„
W rzeczywistości walka z antysemityzmem i walka o palestyńską wolność, równość, prawa i godność, powinny być postrzegane jako część jednej walki o świat wolny od niesprawiedliwości, rasizmu i wszelkiego rodzaju przemocy.
Podsumujmy! Kościół Katolicki:
- Uznaje wspólne dziedzictwo i łączność duchową pomiędzy chrześcijaństwem a judaizmem, jednocześnie zapraszając do dialogu
- Potępia akty antysemityzmu
- Czyni rozróżnienie pomiędzy narodem Izraela a współczesnym państwem Izrael – terminy te odnoszą się dwa dwóch odrębnych pojęć
- Nie dopatruje się w powstaniu współczesnego państwa Izrael spełnienia starotestamentowych proroctw, nie czyni połączenia między powstaniem tego państwa a powtórnym przyjściem Chrystusa oraz nie czyni powiązań teologicznych w odniesieniu do wydarzeń stricte politycznych (przykładowo, nie łączy więc współczesnego konfliktu z wojnami opisanymi w Starym Testamencie)
- Poucza o jednakowej godności wszystkich ludzi, w tym Izraelczyków i Palestyńczyków („wybraństwo” nie oznacza wyższości)
- Poucza, iż budulcem prawdziwego pokoju jest sprawiedliwość społeczna
- Sprzeciwia się aktom terroryzmu oraz aktom systemowej dyskryminacji i niesprawiedliwości.
- Podkreśla jednocześnie, że odpowiedzialność za czyny (w tym akty terrorystyczne) winna być osobista, a nie zbiorowa, że walka z terroryzmem opiera się na usuwaniu źródeł niesprawiedliwości, które mogą rodzić postawy ekstremistyczne oraz iż uprzedzenia nie mogą być usprawiedliwieniem dla dyskryminacji
- Podkreśla słuszność przestrzegania prawa międzynarodowego w odniesieniu do konfliktu, okupacji, wojen i działań zbrojnych
- Podkreśla prawo Izraelczyków i Palestyńczyków do życia w swojej ojczyźnie jednocześnie zwracając uwagę, iż to prawo przysługuje im na zasadzie równości – żadna ze stron nie może go realizować pozbawiając tego prawa drugiej strony.
- Podkreśla konieczność ustanowienia specjalnego statusu Jerozolimy sprzeciwiając się jednocześnie próbom przejęcia miasta przez tylko jedno środowisko religijne
- Podkreśla konieczność przebaczenia oraz wejścia na drogę dialogu i „twórczej zgody” w zakresie budowania pokoju i bezpieczeństwa dla obu narodów
Jesteśmy wydawcami polskiego tłumaczenia książki Bracia krwi. To opowieść palestyńskiego duchownego, orędownika pokoju w Ziemi Świętej. To osobiste świadectwo pozostające spójnym wobec powyższych postulatów. Książkę można kupić w sklepie internetowym naszego bloga.
