Czuję się jakbym wróciła się do czasów uniwersyteckich. Bardzo lubiłam się uczyć, jednak kompletnie nie mam akademickiej smykałki do naukowego przedstawiania faktów. To ma jednak swoje plusy – najprawdopodobniej nie zanudzę Cię tym artykułem 🙂 Jest on próbą przedstawienia problematyki starotestamentowego instrumentu nazywanego po hebrajsku „kinnor”. Jeśli chcesz dowiedzieć się, jak mogła wyglądać biblijna lira Króla Dawida, zapraszam do czytania!
„Ewolucja” instrumentów muzycznych
Bodaj najtrudniejsza kwestia w jakichkolwiek naukowych poszukiwaniach sięgających starożytności to ta wynikająca z braku jednoznacznych dowodów. Śmiem twierdzić, że ewolucja nie dotyczy wyłącznie gatunków zwierząt, ale też języków czy instrumentów (i zapewne wielu innych kwestii, które nawet nie przychodzą mi do głowy). Nigdzie nie da się wytyczyć „grubej krechy” oddzielającej jeden typ instrumentu od drugiego. Są za to wzajemne wpływy wynikające z migracji, brak precyzji w źródłach, szkice, wzmianki, a nawet różnice w obrębie jednego terytorium wynikające z różnych okresów występowania danego zjawiska (w tym wypadku instrumentu muzycznego – liry). Sztuka nie wymagała żadnych sztywnych ram, stąd badając temat biblijnej liry kinnor napotykamy różne odmiany i typy w zależności od okresu historycznego (instrumenty ulepszano, zapożyczano w całości lub poszczególne elementy, modyfikowano), napotykamy „migrujące” nazwy, kalki językowe, a wreszcie docieramy do prób oddania wyobrażenia o danym instrumencie, którego nie widziało się na oczy (mam tu na myśli próby przedstawienia Króla Dawida grającego na lirze/harfie przez np. europejskich artystów, którzy dysponowali jeszcze bardziej ograniczonym dostępem do źródeł, niż my dzisiaj).
Czego dotyczą wątpliwości związane z wyglądem liry kinnor?
Palestyna od wieków jest tyglem kultur. Jej położenie na styku różnych cywilizacji sprawia, obce wpływy (w tym wypadku, egipskie, mezopotamskie, hellenistyczne, a później także rzymskie) mieszają się z rodzimymi tradycjami. Kinnor nie jest bowiem jedynym instrumentem strunowym funkcjonującym na Bliskim Wschodzie w czasach biblijnych. Co sprawia, że te poszukiwania są takie trudne?
Wystarczy rzucić okiem na kilka rycin, aby przekonać się, jak mało dokładne są rysunki, które mogą podpowiedzieć nam, jak wyglądała lira kinnor. Nie mamy pojęcia, które elementy rysunku są wiernym oddaniem wyglądu instrumentu, a które symbolicznym uproszczeniem. Nawet szkice przedstawiające instrument oraz grającego na niej człowieka nie są rozstrzygające (jakiego wzrostu był naszkicowany człowiek?). Jedyną w miarę pewną kwestią w tym względzie są linie obrazujące struny – w znakomitej większości przypadków kreślona przez rysownika linia jest dużo grubsza, niż faktyczna struna instrumentu. Stąd też nie możemy mieć pewności, że rysunki przedstawiają faktyczną ilość strun. Tutaj w pewnym sensie mogą nam pomóc źródła pisane. W przypadku kinnor wiemy, że jest to instrument o dziesięciu strunach.
Główne aspekty, których dotyczą spekulacje
- wielkość – lira króla Dawida raczej należała do mniejszych instrumentów, na których można grać na siedząco. Nie mamy jednak wiedzy co do jej dokładnego rozmiaru
- sposób grania – niektórzy naukowcy twierdzą, że na lirze najbliższej czasom króla Dawida grano posługując się specjalnym piórkiem. To jednak stoi w opozycji do wzmianek Starego Testamentu, które sugerują, że grano na niej szarpiąc struny palcami
- kształt podstawy – zaokrąglony lub kwadratowy
- sposób mocowania strun – równomiernie lub do szpica.
- grubość pudła rezonansowego
- kto mógł grać na kinnor – wiemy na pewno, że w świątyni na lirach grali kapłani, a więc wyłącznie mężczyźni. Nie wiemy natomiast, czy w przypadku świeckich sytuacji na lirze mogły grać także kobiety
„Ta lira wygląda jak mebel”
Intrygujące jest dla mnie to, że pomimo iż lira występuje w naszej świadomości jako instrument strunowy, wręcz jako pewien symbol muzyczny, który można znaleźć na ozdobach stojaków do nut czy w logotypach szkół muzycznych, jest jednocześnie… prawie niespotykana. Osoba, która pragnie jednak zaopatrzyć się w ten piękny instrument, szybko zderza się ze smutną rzeczywistością. Symboliczne przedstawienia liry nie spełniają wymogów akustycznych, aby ten instrument w ogóle mógł grać. Są to bowiem albo struny przymocowane do jakiejś obudowy, która nie posiada żadnego pudła rezonansowego, albo, co jeszcze bardziej kuriozalne, struny przymocowane do górnej części pudła rezonansowego (nie mające więc fizycznej możliwości rezonować w tym pudle). Sama dałam się na to nabrać odkrywając małą firmę z Izraela produkującą właśnie takie liry (całe szczęście nie kupiłam). Błagam, nie kupujcie tego, jeśli chcecie na tym grać 😉
A co jeśli na tej lirze grał Goliat?
Król Dawid żył na przełomie XI – X w pne. Załóżmy, że na terenie Palestyny znaleziono źródło (np. szkic), które jest datowane na ten okres. Eureka! To by oznaczało, że to właśnie jest lira Króla Dawida! No, niekoniecznie. Wówczas przecież tamte terytoria zamieszkiwali także Filistyni, zapewne również lubiący swój wolny czas wypełniać muzyką. Walki Izraelitów z Filistynami są szeroko opisane w Starym Testamencie, przede wszystkim najważniejsza z nich – walka samego Dawida z olbrzymim Goliatem. Nie jesteśmy więc w stanie stwierdzić, czy najbliższy Dawidowi w czasie i przestrzeni szkic liry został sporządzony na wzór tej obecnej w kulturze Izraelitów, czy raczej Filistynów.
Czego jeszcze nie wiemy o lirze kinnor?
Kto wie, być może pewnego dnia pojawi się jakaś zgoda wśród naukowców co do faktycznego kształtu i budowy liry kinnor. To jednak nie rozwiąże całego problemu. Jeszcze trudniejsze od zbadania jej budowy jest dojście do tego… jak była strojona. Nie wiem, czy zdajesz sobie z tego sprawę, ale nasze uszy od dziecka „skażone” są tzw. „strojeniem równomiernie temperowanym” oraz dominującą w zachodniej muzyce (szczególnie popowej) skalą pentatoniczną. A tymczasem muzyka to o wiele, o wiele więcej, niż dur i moll. To temat na osobny artykuł, niemniej jednak prawdopodobieństwo, że lira króla Dawida była nastrojona do równomiernie temperowanej skali eolskiej (a więc po prostu mollowej skali, którą słyszysz w smutnych współczesnych piosenkach ) jest bliskie zeru. Strojenie mojej liry to G, G#, A, A#, H, C, D, D#, F, G, co daje mi możliwość grania w tonacji G, w skalach eolskiej, frygijskiej dominantowej (po arabsku hijaz), frygijskiej (po arabsku kurd) oraz jeszcze jednej, której nazwy nie znalazłam 😉 Podnosząc natomiast przedostatnią strunę o pół tonu (F#) mogę grać w skali minor harmoniczny (po arabsku nahawand), double harmonic major (po arabsku hijaz kar), frygijskiej harmonicznej oraz durowej harmonicznej. Uf, 8 skal! Dużo tego jak na 10 strun 😉
A więc? Jak wyglądała ta lira?
Jednym ze sposobów na wypracowanie najbardziej zbliżonego do oryginału kształtu tej liry mogłoby być więc wzięcie pod uwagę kilku-kilkunastu odwzorowań celem ustalenia jednej lub wielu propozycji jej budowy. Jednakże (niestety!) cokolwiek przyjdzie nam do głowy, będzie jedynie domysłem. A więc, spróbuj sam 😉
Źródło informacji i rycin: Distinctions among Canaanite, Philistine and Israelite Lyres, and their Global Lyrical Contexts, Bo Lawergren
Posłuchaj Psalmu 33 na mojej lirze kinnor
PS Muzyka Bliskiego Wschodu jest fascynująca. Jej orientalne, antyczne, biblijne brzmienie zachwycają także chrześcijan w Polsce, którzy słyszą w tej muzyce korzenie swojej wiary. W swojej muzycznej twórczości czerpię więc z tych źródeł, aby poprzez muzykę zabrać Cię na chwilę do Ziemi Świętej. Dołącz do listy mailingowej, by poznać lepiej Bliski Wschód poprzez muzykę!